Όλοι μας έχουμε αισθανθεί το χρόνο να κυλάει πολύ γρήγορα, όταν βιώνουμε ένα ευχάριστο γεγονός και αισθανόμαστε χαρά και ευδιαθεσία. Άλλες φορές πάλι, όταν είμαστε στρεσαρισμένοι ή όταν γινόμαστε μάρτυρες ενός τρομακτικού ή δυσάρεστου γεγονότος, έχουμε νιώσει την αίσθηση ότι ο χρόνος σταματά ή παγώνει. Η αντίληψη που έχουμε για το χρόνο και ο τρόπος που τον βιώνουμε και τον κατανοούμε, όπως φαίνεται από τις εμπειρίες μας, μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο και επηρεάζεται βαθιά από τη βιολογική λειτουργία του ίδιου του μυαλού μας.
Αυτή η διαφορετική αντίληψη που έχουμε για το χρόνο οφείλεται στη νοητική και συναισθηματική κατάσταση στην οποία κάθε φορά βρισκόμαστε. Οι ερευνητές από το Paris School of Economics διαπίστωσαν διαφορετικούς τύπους προβλέψεων που κάνουμε οι άνθρωποι για ένα γεγονός, οι οποίες επηρεάζουν την αίσθησή μας για το πόσο χρονικό διάστημα πέρασε μέχρι αυτό το γεγονός να συμβεί.
Για παράδειγμα, όταν ανυπομονούμε και ‘δεν μπορούμε να περιμένουμε’ μέχρι να συμβεί κάτι που επιθυμούμε, φαίνεται ότι αυτή ακριβώς η ανυπομονησία μας «επιμηκύνει» το χρόνο, γεμίζοντας κάθε δευτερόλεπτο που περνά με σκέψεις που σχετίζονται με το μέλλον.
Από την άλλη πλευρά, όταν φοβόμαστε ένα γεγονός, νιώθουμε άγχος και προσπαθούμε να το βγάλουμε από το μυαλό μας, οι στιγμές κατά τις οποίες «ξεχνιόμαστε» μας δημιουργούν την αίσθηση ότι ο χρόνος να περνάει γρηγορότερα, χωρίς να το καταλάβουμε.
Συνεπώς, όπως φαίνεται από τις σχετικές παρατηρήσεις των ερευνητών, που στηρίζονται στην παρατήρηση των καθημερινών εμπειριών μας, ο χρόνος δεν είναι απόλυτος, αλλά διαθέτει μία ελαστικότητα ανάλογα με τα συναισθήματα που βιώνουμε κάθε φορά.
Όπως προκύπτει από την έρευνα των Lakoff και Johnson, οι άνθρωποι συγκροτούν ασυνείδητα και αυτόματα συμβατικές αρχές και ιδέες για το χρόνο, για τον οποίο αδυνατούν να σκεφτούν και ακόμη λιγότερο να μιλήσουν χωρίς να χρησιμοποιήσουν μεταφορές. Η μεταφορική σκέψη, που έχει αναπτύξει ο ανθρώπινος εγκέφαλος, αποτελεί το βασικό νοητικό εργαλείο που διαθέτουμε προκειμένου να αντιληφθούμε τη χρονική διάσταση της ζωής και των εμπειριών μας.
Ιδιαίτερα, η κατανόηση του χρόνου από τους ανθρώπους συνδέεται κυρίως με τις έννοιες του χώρου, της κίνησης και των γεγονότων, τα οποία παρατηρούμε να συμβαίνουν γύρω μας. Προσπαθήστε να σκεφτείτε το χρόνο αποκλείοντας στο μυαλό σας οποιαδήποτε αναφορά στο χώρο. Προσπαθήστε να ορίσετε τη διάρκεια της ημέρας χωρίς καμία αναφορά σε αντικείμενα και γεγονότα που παρατηρούμε να συμβαίνουν γύρω μας. Αν το κάνετε θα διαπιστώσετε ότι είναι σχεδόν αδύνατο να αντιληφθούμε το χρόνο ως ένα αντικείμενο καθεαυτό, χωρίς να καταφύγουμε στην αναφορά σε επαναλαμβανόμενα γεγονότα με βάση τα οποία συγκρίνουμε άλλα γεγονότα και καθορίζουμε σχετικά χρονικά διαστήματα.
Αν πάρουμε για παράδειγμα τη διάρκεια της ημέρας, θα διαπιστώσουμε ότι για να μπορέσουμε να την ορίσουμε καταφεύγουμε στην παρατήρηση της επαναλαμβανόμενης κίνησης του ηλίου στο χώρο, καθώς εμφανίζεται και χάνεται στον ουρανό ορίζοντας τις εναλλαγές των ημερών, των μηνών, των εποχών και των ετών.
Κατά ανάλογο τρόπο, καθώς μόνο ένα ελάχιστο μέρος της ανθρώπινης κατανόησης του χρόνου είναι καθαρά χρονικό, η αντίληψη που έχουμε γι’ αυτόν βασίζεται σε μεταφορικές ερμηνείες της κίνησης στο χώρο. Από μία γνωσιακή προοπτική, υπάρχει μία συγκεκριμένη περιοχή στο οπτικό σύστημα του ανθρώπινου εγκεφάλου που είναι αφιερωμένη στην καταγραφή της κίνησης, αλλά, αντιθέτως, δεν υπάρχει μία αντίστοιχη, σχετική περιοχή για την ανίχνευση του ‘παγκόσμιου χρόνου’. Συνεπώς, ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται την κίνηση και χρησιμοποιεί τις σχετικές με αυτήν νοητικές εικόνες για να ορίσει το χρόνο.
Στην καθημερινή αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον τους, οι άνθρωποι συμμετέχουν σε ‘συνθήκες κίνησης’, καθώς κινούνται σε σχέση με άλλους ή οι άλλοι κινούνται σε σχέση με αυτούς. Η σύνδεση αυτών των συνθηκών κίνησης με ‘γεγονότα που καθορίζουν το χρόνο’ αποτελούν τις πρωταρχικές εμπειρίες μας, όπου η αντίληψη του χώρου και του χρόνου συναντώνται και επιτρέπουν τη μεταφορική και μετωνυμική κατανόηση των χρονικών εμπειριών μας.
Σύμφωνα με αυτήν την προοπτική, οι χωρο-χρονικές μεταφορές αποτελούν ένα μέρος του ανθρώπινου γνωσιακού ασυνειδήτου, που καθορίζει όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη σχέση ανάμεσα στο χρόνο και τα γεγονότα, αλλά επίσης την ίδια την έννοια του χρόνου και τη διαμόρφωση της κοινής αίσθηση και λογικής για την κατανόηση των χρονικών εμπειριών.
Κατ’ επέκταση, οι άνθρωποι βιώνουν μόνο το παρόν και αφομοιώνουν εννοιολογικά το παρελθόν, μέσω της λειτουργίας της μνήμης και των μνημονικών τους συστημάτων, και το μέλλον, μέσω των εικόνων και σχεδίων που κάνουν για αυτό. Ωστόσο, οι αναμνήσεις και οι προσδοκίες τους δεν σχεδιάζονται κατά μία χρονική σειρά, αλλά ακολουθούν το μεταφορικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το χρόνο.
Παρόλα αυτά, η βιολογική και γνωσιακή συγκρότηση του χρόνου δεν συνεπάγεται ότι η χρονική έννοια είναι καθαρά υποκειμενική, αυθαίρετη ή έστω πολιτισμικά καθορισμένη. Οι μεταφορές του χρόνου, που υποκινούνται από την παρουσία των ατόμων στο χώρο και παράγονται συνεχώς, κάνοντας δυνατή τη δημιουργία της έννοιας του χρόνου και τη μέτρησή του, βασίζονται σε σημαντικό βαθμό στις βασικές δομές του ανθρώπινου σώματος και εγκεφάλου και κατ’ επέκταση στην ιδιαίτερη φύση της ανθρώπινης σωματικής εμπειρίας.
Συγχρόνως όμως, η αντίληψή μας για το χρόνο εξαρτάται από τον πολιτισμό μας και την ευρύτερη ιστορική και κοινωνική συνάφεια της ζωής μας. Ο τρόπος που ο δυτικός κόσμος αντιλαμβάνεται το χρόνο διαφέρει από τον τρόπο που τον αντιλαμβάνονται άνθρωποι που ανήκουν σε άλλους πολιτισμούς, σύγχρονους ή του παρελθόντος. Οι Ινδοί, για παράδειγμα, σε αντίθεση με εμάς, θεωρούν ότι το παρελθόν βρίσκεται μπροστά τους και μπορούν να το δουν, καθώς περιλαμβάνει όλα όσα έγιναν και γνωρίζουν οι ίδιοι, ενώ το μέλλον βρίσκεται πίσω τους, κρυμμένο και άγνωστο ακόμη γι’ αυτούς.
Ενδεικτικές μεταφορές που χρησιμοποιούμε όταν σκεφτόμαστε το χρόνο.
Σύμφωνα με τη μεταφορά Ο Χρόνος Κινείται Σε Σχέση Με Το Άτομο που Μένει Σταθερό, ο χρόνος γίνεται κατανοητός σα να κινείται σε σχέση με εμάς, που βιώνουμε και αντιλαμβανόμαστε το πέρασμά του. Σύμφωνα με τη μεταφορά αυτή, οι χρονικές στιγμές είναι τόποι που κινούνται και παρέρχονται μπροστά από εμάς, που μένουμε σταθεροί και τους παρατηρούμε. Κάθε στιγμή (- που μεταφορικά κατανοείται ως τόπος), την οποία κάθε φορά βιώνουμε, την αντιλαμβανόμαστε ως παρόν, ενώ οι στιγμές (κατά αναλογία με τους τόπους) που έχουν περάσει και βρίσκονται πίσω μας αποτελούν το Παρελθόν και όσες βρίσκονται μπροστά μας το Μέλλον.
Συνήθεις εκφράσεις που χρησιμοποιούμε και μαρτυρούν ότι αντιλαμβανόμαστε το χρόνο ως ένα αντικείμενο που κινείται είναι για παράδειγμα οι ακόλουθες:
Θα έρθει ο καιρός….
Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε…
Έφτασε ο καιρός να αντιδράσουμε…
Μία αντίστροφη μορφή του παραπάνω σχήματος είναι η μεταφορά Το Άτομο Κινείται Σε Σχέση Με Το Σταθερό Χρόνο ή Ο Χρόνος Είναι Τοπίο. Σύμφωνα με αυτήν τη μεταφορά, εμείς δεν μένουμε πια στατικοί, αλλά κινούμαστε στο χώρο και κάθε σημείο στο δρόμο μας αναπαριστά μία στιγμή. Η απόσταση που έχουμε διανύσει είναι το παρελθόν μας, το σημείο όπου βρισκόμαστε είναι το παρόν μας, ενώ όση διαδρομή απομένει μπροστά μας είναι το μέλλον.
Σχετικές εκφράσεις που δείχνουν το συγκεκριμένο τρόπο σκέψης μας θα μπορούσαν να είναι :
Έφτασα τα 30…
Καθώς πλησιάζουμε στο τέλος του χρόνου…
Όσο προχωρούμε στον 21ο αιώνα…
Βιβλιογραφία:
Lakoff, G. – Johnson, M., 1980, Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago Press
Lakoff, G. – Johnson, M., 1999, Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought, New York: Basic Books
η αποψη μου ειναι πως αποτελει μεγαλο κινδυνο η αποπειρα ορισμου του χρονου. Βλεπεις πραγματικα μπορει να ειμαστε εμεις η σταθερα σε εναν χρονο που μεταβαλλεται συνεχως ή να ειμαστε εμεις η μεταβλητη σε μια αντιστοιχη περιπτωση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο θεμα ειναι πως κανεις δε θα κατηγορησει κανεναν για τη υιοθετηση μιας συγκεκριμενης θεωριας, αρα τι ειναι σωστο;
Καταληγουμε πως πραγματι ο ανθρωπος χρησιμοποιει το χρονο για να οργανωσει τη ζωη του ή ακομα να μετρησει αποστασεις (βλ. ετη φωτος).
Συμπτωματικα χθες ειχα σε μια ενοτητα της σελιδας μου μια πιο... εντεχνη αναφορα στο χρονο (http://www.yannidakis.net/2011/03/blog-post_7329.html)
Τα συμπερασματα θα ειναι παντοτε υποκειμενικα :[
"καταχώρηση τσι μέρας" για την Κυριακή σύμφωνα με την ομώνυμη ενότητα του yannidakis, η καταχώρηση σου τούτη.
ΑπάντησηΔιαγραφή