Μετάφραση άρθρου από τη σελίδα: http://www.humphrey.org.uk/paper/2004Placebo.pdf
Όταν οι άνθρωποι είναι αδιάθετοι ή άρρωστοι, θα αρχίσουν να αναρρώνουν αμέσως μόλις λάβουν ιατρική φροντίδα, προτού ακόμη η θεραπεία έχει κάποια άμεση επίδραση στο σώμα τους ή ακόμη και αν η θεραπεία δεν είναι παρά μία απάτη. Απλά και μόνο η πίστη ότι θα θεραπευτούν μπορεί επιφέρει την ανάρρωση.
Αυτό είναι το φαινόμενο Placebo (όρος που δημιουργήθηκε κατά το Μεσαίωνα από τους επαγγελματίες πενθόντες, οι οποίοι καλούνταν στις κηδείες και πληρώνονταν για να τραγουδούν εσπερινούς για το νεκρό, ξεκινώντας με το "Placebo Domino..."),[που στα ελληνικά σημαίνει ψευδοφάρμακα ή εικονικά φάρμακα. Ο συγγραφέας πραγματειών, Michel de Montaigne, που έγραφε το 1572, παρατήρησε ότι "υπάρχουν άνθρωποι, για τους οποίους η απλή θέα της ιατρικής είναι αποτελεσματική" και προχώρησε στην περιγραφή μίας κατάστασης που θα μπορούσε να θεωρηθεί κλασική περίπτωση Placebo.
[Ήταν] ένας άνδρας, που ήταν φιλάσθενος και είχε πέτρα [στα νεφρά], ο οποίος συχνά υποβαλόταν σε κλύσματα, που είχαν φτιάξει γι' αυτόν οι γιατροί, και καμία τυπική διαδικασία δεν είχε παραλειφθεί.... Φανταστείτε τον, λοιπόν, ξαπλωμένο, αφού έχουν γίνει όλες οι απαραίτητες κινήσεις και διαδικασίες με μόνη εξαίρεση ότι δεν έχει εφαρμοστεί η ίδια η θεραπεία! Αυτό το τυπικό ολοκληρωνόταν, ο φαρμακοποιός απομακρυνόταν και ο ασθενής αντιμετωπιζόταν σα να είχε κάνει κλύσμα. Το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο σα να το είχε κάνει πραγματικά...Όταν, για να γλιτώσει τις δαπάνες, η σύζυγος τους ασθενούς προσπάθησε να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία χρησιμοποιοώντας ζεστό νερό, το αποτέλεσμα πρόδωσε την απάτη, η μέθοδος αποδείχθηκε άχρηστη και έπρεπε να επιστρέψουν στην πρώτη.
Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες, που συγκρίνουν τα εικονικά με τα μη εικονικά φάρμακα, όπως έκανε στην παραπάνω περίπτωση ο Montaigne, έχουν επιβεβαιώσει την πραγματικότητα του φαινομένου. Τα αποτελέσματα φαίνεται να είναι πιο ισχυρά και αξιόπιστα στη θεραπεία του πόνου, όπου τόσο σε κλινικές όσο και σε εργαστηριακές συνθήκες ψευδοφάρμακα όλων των ειδών - χάπια από ζάχαρη, κρέμες για το δέρμα, ενέσεις με αλατούχο διάλυμα, ψεύτικοι υπέρηχοι, ακόμη και απλές λέξεις - έχει διαπιστωθεί ότι φέρνουν σημαντική ανακούφιση. Αλλά επιπλέον, τα ψευδοφάρμακα μπορούν να είναι αποτελεσματικά σε ένα ευρύ φάσμα άλλων ασθενειών, όπως στομαχικά έλκη, καρδιοπάθειες, κατάθλιψη και στην ασθένεια του Parkinson. Όπως παρατήρησε συνοπτικά ο Robert Buckman: "Τα ψευδοφάρμακα είναι ιδιόμορφα φάρμακα. Φαίνεται ότι έχουν κάποιο αποτέλεσμα σε κάθε σχεδόν σύμπτωμα, που είναι γνωστό στο ανθρώπινο είδος, και λειτουργεί τουάχιστον στο 1/3 των ασθενών και φτάνει μερικές φορές σε ποσοστό πάνω από 60%. Δεν έχουν σοβαρές παρενέργειες και υπερδοσολογία. Εν συντομία, κατέχουν το βραβείο των πιο ευπροσάρμοστων, σε μεγάλη ποικιλία, αποτελεσματικών, ασφαλών και φθηνών φαρμάκων στην παγκόσμια φαρμακοποιία".
Ακόμη πολλά έχουν να ανακαλυφθούν για το πώς και γιατί λειτουργούν τα ψευδοφάρμακα. Ποιο είναι ακριβώς το μήνυμα που δίνει το ψευδοφάρμακο στον ασθενή και μέσω ποιων αισθητηριακά αντιληπτικών διαδρομών παραδίδεται; Πώς το μήνυμα αυτό και η σημασία που του έχει αποδοθεί επηρεάζουν τις προσδοκίες του ασθενή και/ή τη γενική του διάθεση; Πώς οι αλλαγές αυτές στο τι σκέφτεται ο ασθενής (ειδικά) ή τι αισθάνεται (γενικότερα) για την ασθένειά του ενεργοποιούν τους φυσιολογικούς μηχανισμούς που οδηγούν στην ανάρρωση; Και, επομένως, η βαθύτερη ερώτηση για το εξελικτικό σχέδιο: ποιο βιολογικό πλεονέκτημα μπορεί να υπάρχει από το ότι έχει ο νους τον έλεγχο των θεραπευτικών συστημάτων του σώματό με αυτόν τον τρόπο;
Οι άνθρωποι στηρίζονται σε μία ποικιλία πηγών πληροφόρησης για να προβλέψουν το μέλλον. Είναι ξεκάθαρο ότι το μήνυμα του εικονικού φαρμάκου - σύμφωνα με το οποίο "η θεραπευτική αυτή αγωγή σύντομα θα σε κάνει καλύτερα" - μπορεί να μεταφερθεί μέσω κάποιας ή μέσω όλων αυτών των πηγών: μαθημένοι συνειρμοί, ρητή διδασκαλία, ορθολογική επιχειρηματολογία, μαγική συλλογιστική, εμπιστοσύνη στην αυθεντία και, ιδιαιτέρως σημαντικό, λεπτοί κοινωνική υπαινιγμοί που ενυπάρχουν στην επικοινωνία και αλληλεπίδραση του ασθενή με το γιατρό του (bedside manner) (συνεπώς, για παράδειγμα, το ίδιο ψευδοφάρμακο χάπι μπορεί να λειτουργεί καλύτερα όταν το παρέχει ένας γιατρός από ό,τι ένας άλλος). Ωστόσο, όποια διαδρομή και αν ακολουθεί ένα μήνυμα, ο ασθενής πρέπει να έχει την ανάλογη διάθεση για να το δεχτεί. Υπάρχουν μεγάλες διαπολιτισμικές διαφορές στον τρόπο ανταπόκρισης στα ψευδοφάρμακα, οι οποίες, αν και είναι λίγο κατανοητές, υπόσχονται να ρίξουν φως στο πώς τοπικές στάσεις και διαθέσεις απέναντι στην ιατρική και το συμβολισμό του σώματος καθιστούν δυνατή ή αδύνατη την "εκφραστική απόκριση" (Moerman 2002). Για παράδειγμα, η ιατρική με ψευδοφάρμακα λειτουργεί αποτελεσματικά στα στομαχικά έλκη στη Γερμανία (θεραπεία σε ποσοστό 60%), αλλά σχεδόν καθόλου στη Βραζιλία (7%). Αντίθετα, στη θεραπεία της υπέρτασης η ιατρική με ψευδοφάρμακα είναι λιγότερο αποτελεσματική στη Γερμανία από ό,τι οπουδήποτε αλλού.
Οι θεραπείες με ψευδοφάρμακα τείνουν να έχουν αποτελέσματα ειδικά στην πάθηση και στο μέρος του σώματος στο οποίο εφαρμόζονται (για παράδειγμα, η εικονική παυσίπονη κρέμα που εφαρμόζεται στο αριστερό χέρι, δεν ανακουφίζει τον πόνο στο δεξί). Έτσι, τα αποτελέσματα δεν μπορεί να είναι απόρροια αποκλειστικά των αλλαγώνν της γενικής διάθεσης του ασθενή. Αντίθετα, οι προσδοκίες του ασθενή ότι η θεραπεία θα λειτουργήσει (όπως θα λειτουργούσε ένα αληθινό φάρμακο) και θα τον βοηθήσει στο ιδιαίτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει πρέπει να διοχετεύονται σε μία σχετικά περιορισμένη και "κατάλληλη" απόκριση.
Πώς ο νους "μιλά" στα θεραπευτικά συστήματα του σώματος με τέτοιου είδους τρόπους; Η σύγχρονη έρευνα στη νευρο-ανοσολογία έχει αποκαλύψει πολύ στενούς δεσμούς ανάμεσα στα κεντρικά νευρικά συστήματα και το ανοσοποιητικό σύστημα, με αρκετά είδη νευροδιαβιβαστών να παίζουν διπλό ρόλο ως σηματοδότες για ανοσοποιητική ενεργοποίηση και το αντίστροφο (Evans 2003). Υπάρχουν, επομένως, πολλά περιθώρια ανεπιθύμητης παρεμβολής από ένα σύστημα μετάδοσης σε ένα άλλο. Ωστόσο, ένα χημικό μονοπάτι - τα ενδογενή οπιούχα - πολύ πιθανόν παίζει έναν κεντρικό ρόλο: έχει διαπιστωθεί ότι οι θεραπείες του πόνου με ψευδοφάρμακα αποδεικνύονται τελείως αναποτελεσματικές, αν ο ασθενής λαμβάνει το φάρμακο ναλοξόνη (naloxone), το οποίο μπλοκάρει τη λειτουργία των ενδογενών οπιούχων. Επιπλέον, τα ενδογενή οπιούχα είναι γνωστό ότι εμπλέκονται στη ρύθμιση φλεγμονών, της ναυτίας, στην επούλωση τραυμάτων και στην παραγωγή αντισωμάτων. Έτσι, είναι πιθανόν, αν και δεν έχει αποδειχθεί ακόμη, ότι τα ενδογενή οπιούχα μεσολαβούν και ενισχύουν τα αποτελέσματα των ψευδοφαρμάκων σε όλα τα επίπεδα: πράγματι, παρέχουν ένα είδος κοινής γλώσσας στην αλληλεπίδραση νου και σώματος κατά τη θεραπεία.
Χωρίς αμφιβολία, σύντομα θα έχουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα τα σχετικά με τη λειτουργία των ψευδοφαρμάκων, αλλά παραμένει η σημαντικότερη ερώτηση: γιατί;
Όταν οι άνθρωποι αναρρώνουν από κάποια ασθένεια ακολουθώντας θεραπείες με ψευδοφάρμακα, είναι, φυσικά, τα δικά τους θεραπευτικά συστήματα που κάνουν τη δουλειά. Η θεραπεία με ψευδοφάρμακα είναι μία μορφή αυτο-θεραπείας. Αλλά η ικανότητα για αυτο-θεραπεία υπολανθάνει, τότε γιατί δεν χρησιμοποιείται άμεσα; Αν οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν καλύτερα με τις δικές τους προσπάθειες, γιατί απλά δεν προβαίνουν σε αυτό μόλις αρρωστήσουν - χωρίς να χρειάζεται να περιμένουν, όπως πράγματι συμβαίνει, εξωτερική άδεια; Γιατί θα πρέπει να επιτρέπεται στο νου να έχει μία τέτοια επιρροή, όταν το άμεσο αποτέλεσμα, αν υπάρχει κάποιο, είναι να λειτουργεί παρεμποδιστικά στη θεραπεία;
Το παράδοξο αυτό πρέπει να επιλυθεί μέσα από την εξέταση του φαινομένου των ψευδοφαρμάκων σε μία ευρύτερη εξελικτική συνάφεια (Humphrey 2002).
Πολλοί πριν τα φάρμακα και οι γιατροί έρθουν στο προσκήνιο, τα ανθρώπινα όντα είχαν ήδη αναπτύξει μία λεπτή ικανότητα να φροντίζουν την υγεία τους: αναπτύσσοντας άμυνες, όπως είναι ο πόνος και ο πυρετός, επιτιθέμενοι ενεργά στις μολυσματικές ασθένειες, επιδιορθώνοντας τις ζημιές στα κόκαλα και τους ιστούς, μελετώντας συμπεριφορές που προκαλούσαν ασθένειες κ.ο.κ. Ωστόσο, κανένα από τα μέτρα αυτά δεν στερείται κάποιου κόστους (τα ανοσοποιητικά μέσα είναι δαπανηρά, ο πόνος εξουθενώνει, το να συμπεριφέρονται ως άρρωστοι είναι χάσιμο χρόνου κλπ.). Έτσι, κατέστη σημαντικό να υπάρχει κάποιο εσωτερικό "σύστημα διαχείρισης της υγείας", που θα διασφαλίζει ότι ο τρόπος που ανταποκρίνεται το σώμα σε κάθε συγκεκριμένη απειλή είναι ο βέλτιστος δυνατός.
Κάποιες φορές, για παράδειγμα, θα ήταν καλύτερο για ένα άρρωστο άτομο να γίνει καλά όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ενεργοποιώντας άμυνες, όπως είναι ο πόνος, και εξαπολύοντας μία πλήρους κλίμακα ανοσοποιητική απόκριση. Ωστόσο, άλλες φορές μπορεί να είναι πιο συνετό να παραμένει κανείς αδιάθετος και εκτός δράσης, συντηρώντας πόρους για μετέπειτα χρήση. Ένας γενικός κανόνας (ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία των ψευδοφαρμάκων) είναι ο εξής: όσο πιο ζωηρές είναι οι προοπτικές μίας γρήγορης ανάρρωσης, τόσο λιγότερα είναι τα οφέλη από το να συντηρεί κανείς πόρους και να παραμένει άρρωστος.
Αλλά κάτι τέτοιο σημαίνει ότι το σύστημα διαχείρισης της υγείας πρέπει να λαμβάνει υπόψη του, όσο το δυνατόν περισσότερο, κάθε στοιχείο που είναι διαθέσιμο και υποδηλώνει τι μπορεί να επιφυλάσσει το μέλλον για ένα άτομο. Οι σχετικές πληροφορίες θα περιελάμβαναν τη φύση της απειλής, το κόστος του αμυντικού μέτρου, τις προοπτικές αυθόρμητης ύφεσης των συμπτωμάτων, στοιχεία για το πώς άλλοι άνθρωποι αντιμετώπισαν επιτυχώς την απειλή, την παρουσία της κοινωνικής υποστήριξης κ.ο.κ. Ο νους μας έχει γίνει, επομένως, ένας συνεργάτης του θεραπευτικού μας συστήματος - που συλλέγει, ακριβώς, αυτές τις πληροφορίες.
Στο παρελθόν, όλα τα είδη περιβαλλοντικών πληροφοριών έπρεπε να χρησιμοποιούνται. Χωρίς αμφιβολία εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται. Αλλά σήμερα, η ιατρικοποίηση της ασθένειας έχει αλλάξει την εικόνα. Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχει συχνά ένα νέο και ακόμη πιο ισχυρό κομμάτι πληροφοριών για να λαμβάνεται υπόψη. Οι άνθρωποι έχουν μάθει - ο πολιτισμός τους τους έχει διδάξει - ότι τίποτα και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει καλύτερα το πώς θα αποβούν τα πράγματα, όταν είμαστε άρρωστοι (αν ο πόνος θα ελαφρύνει, αν η μόλυνση θα υποχωρήσει, αν θα ξαναγίνουμε υγιείς) από τα φάρμακα, τους γιατρούς κ.ο.κ.
Ωστόσο, οι άνθρωποι διατηρούν ακόμη τους δεσμούς τους με την εξελικτική τους κληρονομιά. Και έτσι, σήμερα, η ίδια η προοπτική της ιατρικής περίθαλψης - η πίστη του ασθενή σε αυτήν - κάνει τα μαγικά της, για τον απλό λόγο, αντικρούοντας τον παραπάνω γενικό κανόνα, ότι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας από τι στιγμή που ένα άτομο έχει λόγο να πιστεύει ότι θα είναι σύντομα ασφαλές και υγιές, έχει αμέσως τη δικαιολογία που χρειαζόταν για να επιφέρει τη δική του ανάρρωση όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
Βιβλιογραφία
Buckman, R and Sabbagh, K (1993). Magic or Medicine: An Investigation of Healing and
Healers.
Healers.
Evans, D. (2003). The Belief Effect
Humphrey, N. (2002). ‘Great expectations: the evolutionary psychology of faith healing and
the placebo response’. In N. Humphrey, The Mind Made Flesh: Essays from the Frontiers of
Psychology and Evolution.
Psychology and Evolution.
Moerman, D. (2002). The Meaning Response: Rethinking the Placebo Effect.
Montaigne, M. de (1572). Essays. Trans. J. M. Cohen, 1958.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου